เพื่อแผ่นดินเกิด

...สิ่งที่เรียกว่าสถาบันนั้น...ได้แก่อะไร สิ่งที่เรียกว่าสถาบัน ๆ นั้น คืออะไรกันแน่ เราจะรักษาไว้ได้อย่างไร

สิ่งที่เรียกว่าสถาบัน ๆ นั้น คือสิ่งที่ตั้งอยู่อย่างแน่นแฟ้นมั่นคงในหัวใจของคน ขอให้มองดูสิ่งที่เรียกว่าสถาบันกันใหม่ ว่า มิใช่วัตถุ มิใช่สถานที่ มิใช่บุคคล ตามที่มักจะพูดกัน เข้าใจกัน เหมือนเด็ก ๆ เขาก็จะคิดว่าชาตินั้นอยู่ที่ธงชาติหรือเพลงชาติ แต่ที่จริง สิ่งที่เรียกว่าสถาบันนั้นอยู่ที่ความรู้สึกของจิตต่อคุณค่าของสิ่งนั้น ๆ เป็นที่พอใจ แล้วฝังอยู่ในส่วนลึกของจิต

สถาบันชาติ จึงได้แก่ความรู้สึกต่อชาติ ในชาติ เป็นความรู้สึกที่ฝังลงอยู่ในส่วนลึกของจิตใจ ไม่ใช่ตัววัตถุ ไม่ใช่ตัวสถานที่หรือแม้แต่บุคคล สถาบันศาสนาก็คือความประทับใจในศาสนาของคน ที่ฝังแน่นอยู่ในใจของบุคคล สถาบันพระมหากษัตริย์ก็คือความสวามิภักดิ์ต่อพระมหากษัตริย์ที่ฝังแน่นอยู่ในจิตใจของประชาชน

ที่ตั้งของสถาบันนั้นไม่ใช่แผ่นดิน
ที่ตั้งของสถาบันนั้นคือจิตใจ จิตใจของพระชาชน
สถาบันนั้นคือสิ่งที่ตั้งอยู่ในจิตใจของประชาชน
หรือของคนที่มีความรู็สึก 
ได้แก่คุณค่าที่ฝังอยู่ในจิตใจของคนเรา.

ที่มา ปาฐกถาธรรมของพุทธทาสภิกขุ
ทางวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย 
วันอาทิตย์ที่ ๑๗ มิถุนายน ๒๕๒๗
หัวข้อ "เรามีสิ่งชักนำให้ศาสนาคุ้มครองชาติ"
ตีพิมพ์ใน พระราชา กำลังเพื่อความชนะอย่างสูงสุดทุกชนิด ธันวาคม ๒๕๔๙

ภาพ ต้นร่างลายมือปาฐกถาธรรมนี้ กับภาพพระบรมมหาราชวัง ข้อปรารถของท่านอาจารย์พุทธทาส และ พระบรมราชวงศ์หลังพระที่นั่ง ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม เห็นพระบรมรูปทรงม้าอยู่เบื้องหน้า

๑๙ ตค.๕๙