เพื่อแผ่นดินเกิด

ถ้าเอาตามตัวหนังสือหรือคำพูดเหล่านี้ ชาติมันก็อยู่ข้างนอก อยู่ข้างนอกคือนอกจิตใจของคน แต่ชาติที่จะเป็นตัวสถาบันแท้จริงนั้น หมายถึงความรู้สึกในคุณค่าของชาติ ความรู้สึกนั้นปักแน่นลงไป ฝังแน่นลงไป ประดิษฐานอยู่อย่างมั่นคงในส่วนลึกของจิตตามความหมายของคำว่าสถาบัน สถาบันซึ่งแปลว่าตั้งอยู่อย่างมั่นคง ลองคิดดูว่าตั้งอยู่อย่างมั่นคงนี้จะตั้งอยู่ที่ไหนดี ตั้งอยู่ตามพื้นดินดี หรือว่าจะตั้งอยู่ในส่วนลึกของหัวใจ ของสิ่งที่มีความรู้สึกดี ?

เด็ก ๆ สนใจชาติที่ธงชาติและเพลงชาติ ตามองเห็นธงชาติ ปากก็ร้องเพลงชาติ นี่จะถือเอาสถาบันชาติที่ตรงไหน ถ้าไม่ถือเอาที่ความรู้สึกส่วนลึกของจิตใจ มีธงชาติหรือเพลงชาติเป็นสัญลักษณ์เป็นเครื่องชี้ชวนให้เกิดความรู้สึกที่ฝังแน่นลงไปในจิตใจ เราควรจะบอกลูกเด็ก ๆ ของเราให้รู้จักสิ่งที่เรียกว่าชาติ สถาบันชาติให้ลึกซึ้งถึงที่สุดจนเกิดความมั่นคงได้ ดังที่กล่าวแล้ว

คำว่า 'รักชาติๆ ๆ' นี้ คือการทำให้ชาติตั้งมั่นเจริญรุ่งเรืองจึงจะเรียกว่าักชาติ มันก็ทำด้วยกำลังที่มีอยู่ทั้งหมดในหัวใจ แต่แม้จะทำอย่างไรก็ยังไม่ถึงกับเป็นการหลงชาติ ถ้าเกินไปก็เป็นการหลงชาติ แทนที่จะรักชาติ อาจจะสร้างปัญหาขึ้นมาได้มากมายเนื่องด้วยการหลงชาติ

ทีนี้คำว่า 'ขายชาติ ๆ' นั่นก็คือการเชือดคอตนเองของผู้ขายนั่นเอง มันเป็นสิ่งที่ใคร ๆ ก็สั่นหัว แต่แล้วคำว่าชาติมีความหมายหลายความหมายดังที่กล่าวแล้ว การที่จะรักชาติมันก็ทำจากจิตใจ ด้วยจิตใจ คำว่าขายชาติมันก็ทำโดยจิตใจ ด้วยความรู้สึกในจิตใจ แล้วจึงค่อยกระทำออกมาทางภายนอก ทางกาย ทางวาจา ก็แล้วแต่กรณี

นี้คือคำว่าชาติที่จะต้องพิจารณาให้เห็นอย่างแจ่มแจ้งว่าตั้งอยู่เป็นสถาบันอันหนึ่งนั้นเป็นอย่างไรกัน."

ที่มา ปาฐกถาธรรมของพุทธทาสภิกขุ
ทางวิทยุกระจายเสียงแห่งประเทศไทย 
วันอาทิตย์ที่ ๑๗ มิถุนายน ๒๕๒๗
หัวข้อ "เรามีสิ่งชักนำให้ศาสนาคุ้มครองชาติ"
ตีพิมพ์ใน พระราชา กำลังเพื่อความชนะอย่างสูงสุดทุกชนิด ธันวาคม ๒๕๔๙, หน้า ๖-๗

ภาพ จากสมุดภาพเอเซียจากบัตรช็อคโกแล็ตฝรั่งเศส เมื่อประมาณ พ.ศ.๒๔๘๐ ที่เกี่ยวกับชาติไทย