เพื่อแผ่นดินเกิด

เมื่อพูดถึงคำว่าพระราชามันก็ต้องมีความหมายเป็นระดับ ๆ ไป พระราชาก็มี มหาราชาก็มี ธรรมิกราชาก็มี ในอันดับสูงสุดก็เป็นธรรมิกราชา พระราชาผู้ประกอบไปด้วยธรรม แม้พระราชาองค์แรกที่สุดเป็นสมมติราชองค์แรกก็ต้องประกอบไปด้วยธรรมจึงจะสร้างความพอใจให้กับประชาชนได้จนถึงกับออกปากขึ้นมาว่า พอใจ พอใจ พอใจไปทุกหนทุกแห่ง คือคำว่า ราชา ราชา นั่นเอง

เมื่อดูถึงพระเจ้าสมมติราช ก็พบว่าประชาชนสร้างท่านขึ้น ไม่ใช่พระราชามาใช้อำนาจอะไรมาบีบบังคับตั้งตัวเอง พระบาลีมีอยู่ชัดว่าประชาชนสร้างขึ้น สมมติขึ้น แต่เขามีธรรมะกันทั้งพระราชาและทั้งประชาชน เมื่อประชาชนมีความรู้สึกอันจริงใจอย่างไร สมมติพระราชาขึ้นแล้วก็ประพฤติปฏิบัติต่อกันอย่างมีธรรมะ มันก็มีธรรมราชา แล้วก็มีธรรมิกประชาชน มันจึงอยู่กันได้ เพราะมันประกอบด้วยธรรมทั้งพระราชาและทั้งประชาชน

นี่คือหัวใจสำคัญ มันประกอบอยู่ด้วยธรรม พอไม่ประกอบอยู่ด้วยธรรมเท่านั้นแหละ มันก็เปลี่ยนทันทีแล้ว มันก็จะเป็นโจรหรือว่าเป็นการบีบบังคับ เป็นทรราชย์ เป็นอะไรขึ้นมาทันที แล้วก็จำทำลายซึ่งกันและกัน วินาศไปในที่สุด.

ที่มา ธรรมบรรยายของพุทธทาสภิกขุ ก่อนพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา ณ ลานหินโค้ง สวนโมกข์ ไชยา เมื่อวันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๒๐

ภาพ ครั้งเสด็จพระราชดำเนินประทักษิณรอบองค์พระธาตุพนม และ ภาพถ่ายเมื่อวันที่ ๙ พย.๕๙