การพระศาสนา

๒) วิจิกิจฉา : ความสงสัยลังเลไม่แน่ใจในการเชื่อถือตัวเอง การยึดหลักครองชีพของตัวเอง การยึดเอาที่พึ่งหรือปฏิปทาเป็นเครื่องเปลื้องทุกข์จากตัวเอง ทำให้เกิดความเหลวไหลโลเลในการที่จะเอาชนะทุกข์จนตลอดชาติหรือตลอดเวลาที่ยังตัดมันไม่ได้ จัดเป็นประเภทโมหะ

๓) สีลัพพตปรามาส : ความยึดถือศีลและวัตรต่าง ๆ ผิดความมุ่งหมายเดิม หรือหลงยึดถือให้เป็นอานุภาพที่ศักดิ์สิทธิ์แทนการยึดถือคุณภาพโดยเหตุผลในศีลหรือปฏิปทาต่าง ๆ ที่บำเพ็ญเพื่อพ้นทุกข์ เช่น ยึดถือว่ากัมมัฏฐานจะทำให้เป็นผู้วิเศษ แทนที่จะเข้าใจว่าเป็นการขูดเกลารากเง่าของทุกข์ เป็นต้น จัดเป็นประเภทโมหะ

๔) กามราคะ : ความติดใจรักในพัศดุกามด้วยอำนาจกิเลสกาม ตลอดถึงความติดใจในภพหรือโลกที่มีกามคุณ เป็นเงื่อนของความรัก ความอาลัย ห่วงใย มัวหมก อยู่ในกาม คือ รูป เสียง กลิ่น รส สัมผัส ที่ยั่วจิต เป็นประเภทราคะหรือโลภะอย่างประณีต

๕) ปฏิฆะ : ความหงุดหงิดขุ่นข้องเพราะความไม่พอใจ เป็นกลัดกลุ้มอย่างเงียบ ๆ แม้ไม่โผงผาง แต่ก็ยากที่จะดับได้ เพราะคิดขึ้นมาเองอยู่เสมอ ตลอดถึงความน้อยอกเสียใจเพราะความคับแค้นกลุ้มรุม เป็นประเภทโทษะชั้นประณีต

สัญโญชน์ทั้งห้าอย่างนี้ จัดเป็นอย่างต่ำ ๆ จึงมีชื่อว่าโอรัมภาคิยสัญโญชน์ สัญโญชน์ข้างฝ่ายต่ำ สามารถผูกสัตว์ไว้กับภพต่ำ คือ กามภพ ได้แก่สถานะที่เราเรียกกันว่ามนุษย์และสวรรค์พวกกามาวจร.

การปฏิบัติธรรม โดย พุทธทาส ภิกขุ หน้า ๓๖-๓๗

ภาพ ธรรมเทศนาอาสาฬหบูชาที่วัดศรีทวี เมื่อคืนวันที่ ๑๙ กค.๕๙