การพระศาสนา

๗) อรูปราคะ : ความติดใจรักในความรู็สึกอันเกิดแต่อรุปฌาน หรือในภพอันเป็นวิสัยแห่งอรูปฌาน คืออรูปภพ ตลอดถึงความรักจนยึดมั่นในสมาธิประเภทอรูปกัมมัฏฐาน คือ ในอรูปาวจรกุศล เป็นเครื่องผูกมัดประเภทราคะประณีต

๘) มานะ : ความยึดถือต่อสถานะของตัวว่าเป็นนั่นเป็นนี่ โดยกำเนิดหรือโดยแต่งตั้งก็ตาม อันเป็นเหตุให้น้อมนำไปเปรียบเทียบกับผู้อื่น จนรู้สึกว่าตัวดีกว่าเขาบ้าง ตัวเสมอเขาบ้าง ตัวด้อยกว่าเขาบ้าง แล้วเกิดความหวั่นไหวไปโดยประการต่าง ๆ ตามกรณีย์ เป็นต้นเหตุแห่งความยกตัวข่มท่าน ความริษยา ความใฝ่สูง เป็นต้น เป็นเครื่องผูกมัดประเภทโมหะ

๙) อุทธัจจะ : ความคิดที่ทำให้ฟุ้งซ่าน เลื่อนลอย ตื่นเต้น เพลินจนบังคับไม่อยู่ หรือจนรำคาญ เป็นความคิดที่แล่นเกินกว่าเหตุตามธรรมชาติของใจที่ปราศจากการควบคุมบังคับ เป็นการปล่อยใจให้เพ้อเจ้อของผู้ที่เหลวไหลอ่อนแอต่อการที่จะคุมใจไว้ได้ เป็นเครื่องผูกมัดประเภทโมหะ

๑๐) อวิชชา : ความไม่รู้สิ่งที่ควรรู้ตามที่เป็นจริง ที่ประจำสันดานสัตว์อันมีมาแต่เดิม ตลอดถึงความรู้ที่ผิดพลาดจากสภาพความเป็นจริงที่ถูกอบรมให้เกิดขึ้นใหม่ เป็นข้าศึกต่อปัญญาหรือวิชชา เป็นเค้ามูลให้เกิดเครื่องผูกมัดอื่น ๆ ขึ้นได้ทุก ๆ ประการ

สัญโญชน์ทั้งห้าอย่างข้างปลายนี้ จัดเป็นอย่างประณีตสูขึ้นไป จึงมีชื่อว่าอุทธัมภาคิยสัญโญชน์ - สัญโญชน์ฝ่ายสูง สามารถผูกมัดสัตว์ไว้ แม้ในภพอันสูง ได้แก่ รูปภพและอรูปภพ อันเป็นสถานะที่เรียกกันตามธรรมดาว่า พรหมโลก

ที่มา : การปฏิบัติธรรม โดย พุทธทาส ภิกขุ หน้า ๓๗-๓๘

ภาพ : บรรยากาศงานบุญใส่บาตรอาสาฬหบูชาที่สวนโมกข์กรุงเทพ ๑๙ กค.๕๙