เพื่อแผ่นดินเกิด

ครั้งแรก พ.ศ.๒๔๓๒ สมเด็จพระพันปีหลวงฯ เสด็จด้วย จดหมายเหตุระบุไว้อย่างนี้
"วันพุธ เดือน ๑๐ ขึ้น ๗ ค่ำ ...ถึงพลับพลาประทับแรมที่หน้าเมือง เมืองนครตั้งบนที่ดอนเป็นคันยาวแต่เหนือลงใต้เรียกว่าหาดทรายแก้ว เป็นท้องนาที่ลุ่มทั้งสองข้าง มีป้อมกำแพงเมืองสร้างไว้แต่ครั้งกรุงเก่า มีบองโบราณอยู่ในเมืองหลายอย่าง ฯ"

ครั้งที่สอง พ.ศ.๒๔๔๒ จดหมายเหตุระบุว่า
"วันที่ ๓ กรกฎาคม ...ทรงม้าพระที่นั่งไปตามถนนขึ้นไปถึงท่าแพ เลี้ยวลงทางทิศใต้มาถึงตลาดท่าวัง มีการตกแต่งใบไม้แลธงผูกซุ้มรับเสด็จเปนการครึกครื้น ระยะทาง ๒๗๐ เส้น ถึงพลับพลาที่ประทับแรมเมืองนครศรีธรรมราชซึ่งสมเด็จพระน้องยาเธอ เจ้าฟ้าภานุรังสีสว่างวงศ์ กรมพระภานุพันธุ์วงศ์วรเดชทรงเปนแม่กองกระทำการ อยู่ที่หมู่ต้นประดู่ใหญ่นอกกำแพงเมืองทิศอุดร ครั้นเวลาบ่าย ๕ โมง เสด็จออกทรงพระราชยานพร้อมด้วยกระบวรนำตามเสด็จจากพลับพลาค่ายหลวง เข้าเมืองทางประตูทิศอุดรไปตามทางใหญ่ถึงวัดพระบรมธาตุ... (หลังเสร็จพระราชกรณียกิจที่วัดพระบรมธาต) ...แล้วเสด็จพระราชดำเนินกลับค่ายหลวงเวลา ๒ ทุ่มเศษ มีหนังตลุงเล่นถวายที่พลับพลาประทับแรมที่นี้"

โดยครั้งนี้ ทรงมีพระราชหัตถเลขา เมื่อวันที่ ๙ กรกฎาคมด้วยว่า
"...ฉันได้ขึ้นที่บ้านปากกะพูน ทาง ๒๗๐ เส้น ถึงที่พักต้นประดู่หน้าเมือง..."

ครั้งที่สาม พ.ศ.๒๔๔๘ มีพระราชหัตถเลขาถึงสมเด็จพระบรมฯ มกุฎราชกุมาร ว่า
"...ได้ทำพิธีเปิดประตูป่านอกตลาดท่าวังตามแบบ
ตั้งแต่สะพานท่าวังมาแล้ว ... แต่ถนนดี ต้นไม้ร่มตลอด ... ฉันได้มาอยู่ที่ที่ว่าการซึ่งอยู่นอกพลับพลาเดิมที่ต้นประดู่ใหญ่ออกมา พื้นที่งาม ต้นไม้บริบูรณ์ เรือนฝากระดานมุงกระเบื้อง อยู่สบายดีมาก"

ที่น่าสนใจคือภาพถ่ายประกอบในหนังสือของเทศบาลนคร ฯ แม้ไม่มีภาพดงประดู่หน้าเมือง แต่มีภาพตลาดท่าวังเมื่อ พ.ศ.๒๔๔๒ และ ๒๔๔๘ โดยยังมีภาพประตูป่าและคลองหน้าเมือง กับยังมีภาพทรงถ่ายอีกหลายภาพ รวมทั้งภาพองค์พระบรมธาตุเจดีย์และพระพุทธสิหิงค์

ที่วิเศษสุดคือ ในหนังสือนิราศนครศรีธรรมราช ซึ่งกรมศิลปากรจัดพิมพ์ไว้นั้น มีภาพหนึ่งระบุว่า เป็นภาพที่ซุ้มประตูเมือง เมื่อปี พ.ศ.๒๔๔๘ เห็นต้นประดู่ใหญ่อยู่ด้านหลังด้วย

สรุปคือ สมเด็จพระพุทธเจ้าหลวง ปิยมหาราช รัชกาลที่ ๕ ทรงประทับแรมที่ "พลับพลาประทับแรมที่หน้าเมือง" "ที่หมู่ต้นประดู่ใหญ่นอกกำแพงเมืองทิศอุดร " "ค่ายหลวง" "ที่พักต้นประดู่หน้าเมือง" และ "นอกพลับพลาเดิมที่ต้นประดู่ใหญ่ออกมา พื้นที่งาม ต้นไม้บริบูรณ์"

๓๐ พค.๖๐