ระหว่างทางจึงมีเวลาคุยกันจนหลับพับไปคนละหลายรอบ ที่ขอจำมาเล่าก็เรื่องของภูมิ-รัฐในภาพรวมที่เขาช่างสาธิตแสดงท่าได้ดีมาก ๆ ว่าหากยืนยกศอกขวาและกางแขนซ้าย หัวเขาคือตอนบนของชมพูทวีป มีคางคือนครนิวเดลี อกทั้งแผงคือตอนเหนือทั้งหมดรวมอุตรประเทศ มัธยมประเทศไปจนถึงพิหาร และเบงกอลตะวันตก โดยแขนซ้ายนั้นหมายถึง ๗ รัฐน้อย ๆ ที่เขาเรียกว่า 7 Sisters ส่วนข้างขวาก็คือคุชราช ราชาสถาน ยาวลงมาถึงมหารัฐอันเป็นที่ตั้งของมุมไบและนานาถ้ำที่กำลังจะไปกัน ทั้งลำตัวลงไปคือภาคใต้ที่ "กว้างใหญ่ไพศาลและสมบูรณ์" ตามที่ถามเขาจนได้ความว่าคือความหมายของชมพูทวีปในภาษาสันสกฤต

บริเวณชายฝั่งตะวันตกนี้ที่เป็นแนวเทือกเขา Ghat ตะวันตก กับที่ราบสูงเดคข่านที่เกิดจากการปะทุของภูเขาไฟโบราณเอามวลหินภูเขาไฟมหาศาลมากองไว้เป็นหินบะซอลท์ที่เหมาะต่อการแกะถ้ำหนาเป็นกิโล ๆ แถมยังมีร่องหินแปรและอื่น ๆ ที่มารวมกันอยู่เป็น Deccan Trap จนเป็นแหล้วหินแร่และรัตนชาติต่าง ๆ อีกมากมาย รวมทั้งนานาหินสีมีค่ากึ่งรัตนชาติที่ใช้ทำลูกปัดทั้งหลายด้วย นอกจากนั้นยังเป็นต้นน้ำสำคัญของอินเดียที่ไหลยาวจากชายฝั่งตะวันตกไปลงริมทะเลตะวันออกที่อ่าวเบงกอล ตั้งแต่นัมนที โคทาวารี และ กฤษณา รวมทั้งตาปีที่ไหลลงทะเลอาระเบียในฝั่งตะวันตก เว้นยมุนา คงคา และ พรหมบุตร ที่ไหลมาจากหิมาลัยไปลงตรงก้นอ่าวเบงกอล

นอกจากจะมีถ้ำและทรัพยากรมากมายแล้ว น้ำของอินเดียจำนวนมากก็ได้ไปจากป่าเขาและที่ราบสูงนี้ ทุกวันนี้นอกจากมีไร่ข้าวโพด ข้าวสาลี อ้อย ฝ้ายกำลังงามแล้ว โรงงานอุตสาหกรรมต่าง ๆ ก็กำลังขยายตัวอยู่ รวมทั้งโรงอ้อย โรงเบียร์ โรงงานรถยนต์ ฯลฯ

วานนี้นั่งรถจาก Vivanta Taj ผ่านชุมชนบ้านช่อง ที่ราบสูงเรือกสวนไร่นาจนถึง กินเที่ยงตอน ๑๑.๐๐ น.แล้วออกเดินไล่จนครบพอดี ๑๖.๐๐ น. ที่ทางขึ้นเจอพวงแสที่คุณหญิงผู้การพระยาภะรตราชาปลูกใส่ในสวนโรมันที่วชิราวุธ ก็ชวนนึกถึง "ภะรตราชา" ได้ด้วย

ขากลับ ถามนายมัคคุเทศก์ว่าคุณศาสนาไหน และ อยู่ชนชั้นไหน แกตอบร้ายมากว่า A Human Being ถึงที่พัก ทัช วิวันตา แล้วกินบาร์บีคิวกลางสนาม ดูเดือนเสี้ยวเหนือโดมน้อยเหนือห้องพักพอดี อิสลามช่างเลือกหาสัญญลักษณ์สากลเหลือเกิน.

๑ กพ.๖๐

เป็นรูปแกะสลักทวารบาลที่สองข้างทางเข้าหอศิวลึงกค์ครับ

๒๙ มค.๖๐

วันนี้ที่เต้ยเพิ่งได้กลับบ้านเพราะติดหลายงานมาก 
เพิ่งได้ตรวจห้องเก็บของที่น้ำเข้าไปครึ่งแข้ง เจอหลายกล่องกระดาษใส่หนังสือที่วางบนพื้น จึงถูกน้ำชำระและแช่มาจะ ๑๗ วันกำลังได้ที่ ของแม่ก็มีสมุดบันทึกที่รุ่งจดการดูแลแม่ แล้วหนังสือที่แม่เก็บ รวมทั้งอนุสรณ์ ตมธก.๕ ด้วยครับ แต่ของน้าพานั้น ตอนนี้เอามาผึ่งไว้ก่อน เพราะเป็นสมุดเรียนที่จุฬาฯ น้าพาเพิ่งให้เอาลงไปไว้ในห้องนี้ เสียดายมาก พรุ่งนี้จะหาทางพิทักษ์ไว้ให้ได้มากที่สุด นอกนั้นหนังสือสารพัดั้งของแม่ น้าพาและเต้ย เช่น สารนครฯ หลายสิบเล่มเลยครับ แล้วยังหนังสือที่เราพิม์แจกตอนงานคุณยายผ่องและคุณป้าพวงรัตน์ด้วย

ส่วนห้องคลังโบราณคดีนั้น ลังกระดาษยุบหมด ค่อยเปลี่ยนใหม่หลังแล้งฝนและมีแดด ส่วนที่อยู่ในกล่องปลาสติก มีน้ำแช่จนกระดาษทะเบียนเริ่มยุ่ย ต้องดำเนินการใหม่อีกรอบครับ

ส่วนที่บริษัท น้าพาบอกว่าน้ำเข้าห้องทำงานแม่-น้าพา และห้องคลัง เอกสารเปียกไปหลายส่วน เต้ยขอว่าอย่าเพิ่งทิ้ง น้าพาก็ตากผึ่งมาหลายวันแล้วครับ

อย่างนี้นี่เองครับ
ที่การจดหมายเหตุบ้านเรา...ไม่ง่าย
พ้นพี่ปลวกก็มาเจอน้องน้ำ.

๒๒ มค.๖๐